AI in het Bijbelvertaalwerk

Kunstmatige intelligentie (of Artificial Intelligence, AI) heeft de afgelopen periode een hoge vlucht genomen. We krijgen met regelmaat de vraag: wat betekent de ontwikkeling van AI voor het Bijbelvertaalwerk? Vier vragen en antwoorden over AI en het Bijbelvertaalwerk op een rij.

Kan AI zorgen voor een Bijbelvertaling in een land waar nog geen Bijbel is?

Het vertalen van de Bijbel gebeurt tot nu toe bijna nooit volledig door AI, zeker niet voor talen waarin het vertaalwerk net begonnen is. Regelmatig zijn onze medewerkers degenen die een taal voor het eerst op schrift stellen. Aan AI heb je dan nog weinig, omdat het nieuwe teksten genereert op basis van bestaande bronnen. Maar als de taal eenmaal op schrift staat en er vertalingen zijn, kan AI een rol gaan spelen.

Speelt AI een rol in de software die gebruikt wordt om de Bijbel te vertalen?

AI is steeds vaker onderdeel van vertaalsoftware. Zo zijn er testen waarin een AI-module een eerste ’’kladvertaling’’ van Bijbelboeken uit het Oude Testament genereert op basis van een afgeronde vertaling van het Nieuwe Testament. Dit is in een allereerste, experimentele fase. De verwachting is dat AI in de toekomst het vertaalwerk kan ondersteunen en mogelijk versnellen.

Er loopt ook een pilot waarbij een vertaler door een AI-module gegenereerde suggesties krijgt voor een verbeterde woordkeuze of zinsconstructie. Dat gebeurt nu ook al door de computer, maar AI is slimmer en sneller. AI kan ook mogelijke problemen opsporen, zoals ontbrekende delen van verzen of inconsistentie van gebruikte woorden of zinsbouw. Verder wordt er gewerkt aan de mogelijkheid om checkvragen bij een proefvertaling van de Bijbel te laten genereren.

Heeft AI naast versnelling van het Bijbelvertaalwerk ook andere mogelijkheden?

Naast dat het vertalen van de Bijbel sneller kan gaan, wordt het maken van vertalershandboeken ook gemakkelijker. Ook andere ondersteunende materialen, denk aan Bijbelstudiemateriaal of kinderbijbels, kunnen tegenwoordig sneller vertaald worden omdat vertaalsoftware steeds sneller en slimmer is.

Een ander mooi voorbeeld van hoe AI tot zegen kan zijn in het Bijbelvertaalwerk, is de ontwikkeling van software die de Bijbel accurater en sneller kan visualiseren tot gebarentaal. De software heet Chameleon, en maakt gebruik van algoritmen en AI om nauwkeurig gebarentaal te interpreteren en te vertalen zonder de noodzaak van fysieke markeringen, speciale handschoenen of speciale verlichting. De technologie van Chameleon kan de subtiele nuances van gebarentaal onderscheiden, herkennen en interpreteren.

Bijbelvertaling in gebarentaal is een langdurig proces. Er is slechts één Bijbel in gebarentaal beschikbaar, terwijl er tenminste 386 gebarentalen zijn.

Maakt AI op termijn mensen overbodig in het Bijbelvertaalwerk?

Hoewel AI een tekst letterlijk en correct kan weergeven, betekent dat nog niet altijd dat de tekst begrijpelijk of foutloos is. Niet alleen willen we trouw blijven aan de grondtekst, ook moeten de regels en grammatica van de taal waarin de Bijbel wordt vertaald correct worden toegepast. Zeker als het alfabet of deze regels niet op papier staan en er weinig geschreven bronnen zijn in de betreffende taal, kan AI heel moeilijk testen of de tekst begrijpelijk en kloppend is.

Om grondtekstgetrouwe en natuurlijke vertalingen te maken, blijven mensen dus nog onmisbaar. Daarnaast is de aanwezigheid van Bijbelvertalers van groot belang. Ze hebben vaak een bredere rol dan vertalen. Denk aan contacten met de kerk, als dienend lid van de gemeenschap en om de (nieuwe) Bijbelvertaling aan te bevelen. Dit kan niet  door techniek worden overgenomen. Tegelijkertijd kan AI wel een steeds beter hulpmiddel worden in de Bijbelvertaalbeweging.